Exposición en Lugo: Felipe Criado. Cadaquén que pense o que queira…

O título dun dos últimos cadros –talvez o último cadro- que pintou Felipe Criado (Século XXI: Cada cal que pense o que queira (Entropía), 2012) posiciona o artista no terreo dunha reflexividade que o acompañou toda a súa vida, acentuando a dimensión conceptual dunha pintura, sem­pre figurativa e de raíz clásica, que se revelou contra os códigos e os modelos impostos en cada momento. Ao final trataba de relativizar a mirada dos outros e, despois dunha longa vida dedicada á arte, entendía que, só desde o libre exercicio do xuízo, un podería sentirse respectuoso coas mensaxes que calquera artista comprometido emite desde as entrañas da súa obra.

O artista, ademais dunha abundante obra pintada ao longo de máis de sesenta anos –un catálogo razoado, de recente aparición, desvela a densa e rica diacronía do seu proxecto-, escribiu excelentes textos que revelan, con frecuencia, as súas posicións estéticas e someteu a arte a un pausado equilibrio entre o analítico e o emocional, entre a razón e a paixón.

Non obstante, o home maduro, que reflexiona sobre o tránsito do tempo e a afastada memoria da infancia, á maneira de Proust, en moitos daqueles textos motivadores tantas veces da súa pintura, reclamaba, citando a Italo Calvino, a necesidade de seguir sendo nenos, porque can­do deixamos de selo estamos mortos. E esa necesidade aguzaba o seu sentido experimental e a súa curiosidade por internarse en todo aquilo que puidese ser obxecto de representación. Facíao no territorio do debuxo e da pin­tura, pero non deixaba de lado a súa dimensión reflexiva, que, entón, acudía á palabra poética, que non era máis que a extensión descritiva do seu pensamento estético: “Un apretado paréntesis de vida, un ajetreo de rutas, esperaba/Protagonistas: La constante y ardiente curiosi­dad/ Curiosidad/ Siempre/ Paisajes-tierra/ Ríos-puente/ Pueblos-gente/ Hombres-guerra/ Estupor también/ Y terror niño/ Inmerso, confuso/ En corajes de raza: /Para el páu/ Amor/ Al hombre/ Al trigo/ Y al cáu/ Amar/ Al suelo y al mar/ Al aire/ Y al cielo/ Mirar/ Y Jamás/ Un mirar sin amor/ Y siempre con amor/ Amar y mirar”.

Esta mostra homenaxe céntrase nunha selección de obras pintadas nos últimos catro anos, entre 2008 e 2012, e inscríbense en tres das súas máis célebres series (San­tander, Pompeianas e Paraugas) que resumen, en termos estéticos, o seu longo e denso proxecto artístico. Todas elas glosan as recorrentes mitoloxías que marcaron a súa identidade e terminaron por definir a súa linguaxe: Muller/ Beleza/ Memoria-Recordo/ Compromiso/ Ironía/ Clasi­cismo/ Natureza-Paisaxe/ Espazo-Movemento/ Debuxo/ Pintura.

Unha vídeo proxección, na que o protagonista é o propio artista, realizada non seu estudio de Mera, dous anos antes de falecer, amplía o noso coñecemento sobre as cla­ves da súa obra e achéganos ao entrañable perfil humano dun creador que defendeu sempre aquilo no que cría.

Felipe Criado (Xixón, 1928- A Coruña, 2013) iniciara a se­rie Santander (Santander, 2 p. m. do día 27 de decembro de 1936. Bombardeo da aviación alemá) en 1994 e, des­pois dalgúns anos de pausa, retómaa con motivo da súa exposición persoal no MAC, en 2009. A serie parte dun acontecemento, que, como relatou en diferentes textos o propio artista, o marcaría para toda a súa vida: o bombar­deo da cidade de Santander, unha das súas estadías de infancia, pola aviación alemá da Lexión Cóndor, o primeiro ano da Guerra Civil española, e que tan ben recolle no seu discurso de entrada na Real Academia Galega de Nuestra Señora del Rosario, en 1996. Este acontecemento trau­mático para o artista, que sucedeu na primaveral mañá do domingo 27 de decembro de 1936 e que se amplía á xornada da sanguinolenta represalia que o seguiu, definirá o discursivo “in progress” duns recordos que lle servirán de sustancia nutricia a Felipe Criado para levar a cabo algúns dos seus cadros máis radicais no que se refire á estética e ao compromiso.

Na mostra, o factor espazo levounos a seleccionar catro obras de gran formato e unha trintena de debuxos do acontecemento, que non só reflicten o recordo puntual e a memoria insubornable do artista, senón a súa capacidade para trasladarnos, con verosimilitude, ao escenario dra­mático dunha guerra, percibida pola inocente mirada dun neno, metonimia de tantas guerras que se foron suceden­do ao longo dos anos.

Fronte ao cromatismo ocre, avermellado ou amarelo e negro escurecidos na atmosfera xestual e abstracta, a narración reforza a viveza das súas clásicas cores –azuis, ocres e avermellados- , o detalle e un debuxo máis preciso para definir emocionalmente o seu expresionismo máis plácido e a mesura clásica dos seus relatos.

A serie Pompeianas, que iniciara en 2006, despois dun­ha viaxe a Pompeia, a cidade asolada pola erupción do Vesubio, o ano 79 despois de Cristo, non se afasta da súa conciencia por reflectir a dor e o drama que viviron as sociedades en todas as épocas da súa historia. Desta maneira, Pompeia actúa como unha peculiar metonimia de tantas catástrofes históricas e contemporáneas que vi­vimos. Pero Felipe Criado faino desde o perfil protagónico da muller, o seu fetiche pictórico e identitario, en termos de iconografía, desde o principio da súa carreira. O expresio­nismo lacerante foxe da contención erótica e festiva para introducirnos no escenario convulso da erupción volcáni­ca, evocando a lava, non menos simbólica, convertida en pintura e emulsión abstracta.

A serie Paraugas (Ritmo aéreo de tendencia elíptica é o subtítulo), unha gran instalación mural de 6 cadros que alcanza os cinco metros, é o colofón ideal do tantas veces citado clasicismo que definiu a pintura de Felipe Criado, nos últimos trinta anos, cuxo ritmo marca igualmente o nu feminino, un pretexto para explicitar a súa obsesión pola xeometría e a musicalidade formal, pola orde figurativa implícita na busca dunha beleza ideal, tan autorreferencial como kantiana. Concepción que non exclúe o trazo irónico e un sutil sentido do humor, calidades que se ocultan sem­pre no soterrado erotismo crítico do artista, que, outras ve­ces e en forma de muller recostada –iconografía recorren­te nel-, pode ser a referencia primeira para situarnos na natureza ou na paisaxe, reactualizando unha tradición que arranca do renacemento veneciano. Poética que acen­tuou, nos últimos anos da súa vida, ao igual que sucede cos seus cambios de rexistro lingüístico, experimentando con novos soportes, con obxectos encontrados e, desde a pintura máis pura, co propio estilo máis elíptico, xestual e fulgurante, tal como nos mostra unha obra da exquisitez de Posible situación a contraluz para dúas figuras (2009), exaltación lírica minimalizada do seu vello panteísmo, que traemos á mostra.

O resumo: un concepto de pintura que fonde os esque­mas argumentais e as posibilidades cromáticas. A coexis­tencia de texturas e de volume, de tradición mediterránea e atlántica. E, en definitiva, o resultado dun acto emocional e pracenteiro, clásico e expresionista, que rompe as tonali­dades locais e a posibilidade de climatizar as sensacións.

Antón Castro, comisario da exposición